shivneri fort information in marathi : आज आम्ही शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान असलेल्या शिवनेरी किल्ल्यातील प्रेक्षणीय स्थळे आणि प्रेक्षणीय स्थळांबद्दल सांगणार आहोत. शिवनेरी किल्ला हे मराठा साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे जन्मस्थान आहे. हे 16 व्या शतकात बांधले गेले आणि लष्करी तटबंदी म्हणून ओळखले गेले. हे ठिकाण छत्रपती शिवाजी महाराजांचे प्रशिक्षण घेतलेल्या ठिकाणासाठीही प्रसिद्ध आहे. पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर शहराजवळ डोंगराच्या माथ्यावर असलेला शिवनेरी किल्ला हे एक उत्तम सहलीचे ठिकाण आहे.
प्रवाशी ज्यांना निसर्गात शांत वेळ घालवायचा आहे. ते शिवनेरीला जाऊ शकतात. त्याच्या भूभागाने ट्रेकिंगचा चांगला मार्गही दिला होता. १७ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात शिवनेरी किल्ल्याला भेट देणारा इंग्रज प्रवासी फ्रीस याने पाहिलं की किल्ल्याची व्यवस्था अतिशय चांगल्या प्रकारे करण्यात आली होती. की त्यात हजारो कुटुंबांना 6 ते 7 वर्षे पुरेल इतके धान्य होते. शिवनेरी किल्ल्याची प्राचीन वास्तू आणि भव्य बांधकाम पाहण्यासारखे आहे. त्यामुळे त्याची भव्यता पाहण्यासाठी दरवर्षी अनेक पर्यटक येतात.
शिवनेरी किल्ल्याचा इतिहास : shivneri fort information in marathi
शिवनेरी किल्ल्याचा इतिहास – शिवनेरी किल्ला १६ व्या शतकाच्या मध्यात शिवनेरी येथील व्यापारी मार्गावर बांधला गेला. मार्गाच्या स्थापनेपूर्वी, शिवनेरी हा इसवी सनाच्या पहिल्या शतकात एक प्रमुख बौद्ध व्यवसाय होता. त्यानंतर देवगिरी आणि यादवांनी येथे राज्य केले. शिवनेरी किल्ल्याचा उद्देश देशातून कल्याणपर्यंत सुरू झालेल्या व्यापारी मार्गाचे रक्षण करणे हा होता. १५ व्या शतकात शिवनेरी दिल्ली सल्तनतकडून हिसकावून घेण्यात आली. आणि बहमनी सल्तनतच्या स्वाधीन करण्यात आले.
त्याच्यानंतर अहमदनगर सल्तनतीने किल्ला जिंकला. १६व्या शतकाच्या उत्तरार्धात अहमदनगरचा सुलतान, बहादूर निजाम शाह दुसरा याने मालोजी भोंसले यांची शिवनेरी आणि चाकणचा प्रमुख म्हणून नियुक्ती केली. मालोजी भोंसले हे कुटुंबासह किल्ल्यात राहत होते. शिवाजी भोंसले (छत्रपती शिवाजी महाराज) यांचा जन्म शिवनेरी येथे फेब्रुवारी 1960 मध्ये झाला. त्याचे नाव किल्ल्याच्या संकुलातील शिवाई मंदिरावरून पडले. शिवाजी भोंसले यांनी त्यांचे बालपण किल्ल्यात घालवले. १८२० मध्ये इंग्रज-मराठा युद्धानंतर हा किल्ला इंग्रजांच्या ताब्यात गेला.
शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्याची उत्तम वेळ : shivneri fort information in marathi
शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ – पर्यटक कधीही शिवनेरी किल्ल्याला भेट देऊ शकतात. पण शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्याचा उत्तम काळ म्हणजे ऑक्टोबर ते मार्च. त्या ऋतूत येथील हवामान अतिशय आल्हाददायक असते. त्यावेळी ते पर्यटनाच्या दृष्टीने सर्वोत्कृष्ट असल्याचे सिद्ध होते. त्यामुळे ऑक्टोबर ते मार्च या कालावधीत तुम्ही शिवनेरी किल्ल्यालाही भेट द्या.
शिवनेरी किल्ल्याचे प्रवेश शुल्क : shivneri fort information in marathi
शिवनेरी किल्ल्यावर प्रवेश शुल्क – पर्यटकांना शिवनेरी किल्ल्यावर कोणतेही प्रवेश शुल्क आकारले जात नाही. म्हणजेच पर्यटनाला हा प्राचीन किल्ला अगदी मोफत पाहता येतो.
शिवनेरी किल्ल्याची वास्तू : shivneri fort information in marathi
शिवनेरी किल्ल्याची रचना अतिशय सुंदर आहे. जुन्नर शहरातील शिवनेरी टेकडीवर शिवनेरी किल्ला बांधला आहे. १५व्या शतकात बांधलेल्या या इमारतीमध्ये दगडी बांधकाम, भव्य दरवाजे, दरवाजे आणि खिडक्या त्रिकोणाच्या आकाराच्या तटबंदीचा समावेश आहे. ही सुंदर संपूर्ण रचना टेकडीच्या माथ्यावर मैलभर पसरलेली आहे. शिवनेरी किल्ल्यावर एकूण सात दरवाजे दिसतात. त्याचा उपयोग किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी केला जात असे. आणि शिवनेरी किल्ल्याचे प्रवेशद्वार म्हणून दोन दरवाजे वापरण्यात आले.
त्यापैकी एक डोंगराच्या नैऋत्येला आहे. आणि दुसरा टेकडीच्या पश्चिमेकडील साखळी मार्ग (चेन गेट) आहे. गडावर जाणाऱ्या साखळी दरवाजाला पायऱ्या नाहीत. पर्यटक साखळीच्या साहाय्याने टेकडीवर चढायचे. शिवनेरी किल्ल्यावर एक मशीद, एक समाधी, प्रार्थना हॉल, शिवाजी महाराज आणि त्यांची आई जिजाबाई यांची शिल्पे असलेला तलाव आहे. त्या तलावाला बदामी तालब असेही म्हणतात. याशिवाय गडाच्या आवारात दोन धबधबेही आहेत.
शिवनेरी किल्ल्यातील गोष्टी
शिवनेरी किल्ल्यातील भव्य संरक्षण दरवाजे असलेले संकुल पाहता येते.
प्रवाशाला मशीद, प्रार्थना हॉल, बदामी तलाव आणि पाण्याचे झरे पाहायला मिळतात.
येथील नैसर्गिक झरे वर्षभर सक्रिय असतात. तिला गंगा आणि यमुना म्हणतात.
यात्री तालाजवळ शिवाजी महाराज आणि त्यांची आई जिजाबाई यांच्या मूर्ती बसवल्या आहेत.
शिवनेरी किल्ल्यावरील प्रसिद्ध उपक्रम म्हणजे डोंगराच्या पश्चिमेकडील उतारावरून ट्रेकिंग करणे.
मध्यवर्ती ते प्रगत ट्रेकर्ससाठी ट्रेकिंग मार्ग हा पसंतीचा ट्रेकिंग मार्ग आहे.
शिवनेरीमध्ये माळशेज घाट, लेण्याद्री लेणी, जुन्नर किल्ला, पिंपळगाव जोगा धरण आणि मीटरवेव्ह रेडिओ टेलिस्कोप आहे.
शिवनेरी किल्ल्याजवळ भेट देण्याची ठिकाणे
ठिकाण शिवाई मंदिर
अंबरखाना
पाण्याचे कुंड
शिवकुंज
जुन्नर लेणी
लेण्याद्री गुहा
पार्वती टेकडी
राजा दिनकर केळकर संग्रहालय
सिंहगड किल्ला
एम्प्रेस गार्डन
शिवनेरी किल्ला पर्यटन स्थळाची सविस्तर माहिती : shivneri fort information in marathi
राजा दिनकर केळकर संग्रहालय पुणे
राजा दिनकर केळकर संग्रहालय पुणे शहरात आहे. त्यात भारतातील अनेक भागांतून आयात केलेल्या कलाकृतींचा संग्रह पाहण्याची संधी आहे. राजा दिनकर केळकर संग्रहालय राजाच्या स्मरणार्थ बांधले गेले. हे संग्रहालय देशातील दुसऱ्या क्रमांकाचे सर्वात मोठे संग्रहालय आहे. राजा दिनकर केळकर संग्रहालय 21000 हून अधिक युग, जाती, संस्कृती आणि परंपरांचे प्रतिनिधित्व करते.
शिवाई देवी मंदिर
शिवनेरी किल्ल्याला भेट देताना, पर्यटकांना मुख्य रस्त्यावरून शिवाई देवीच्या मंदिरात जाऊन सेट दरवाजा पाहण्यापूर्वी शिपाई नावाचा पाचवा दरवाजा पाहता येतो. शिवनेरी किल्ल्यातील धार्मिक स्थळ असलेल्या शिवाई देवीच्या मंदिरामागील खडकात सहा आकर्षक गुहा आहेत. मंदिरातील शिवाईची सुंदर मूर्तीही प्रवाशांना पाहता येते.
एम्प्रेस गार्डन
एम्प्रेस गार्डन हे ३९ एकर विस्तीर्ण जमिनीवर पसरलेले उद्यान आहे. ती बाग इंग्रजांच्या राजवटीची आणि सत्तेची ओळख करून देते. या बागेला राणी व्हिक्टोरियाचे नाव देण्यात आले आहे, तुम्ही शिवनेरी किल्ल्याला भेट देताना एम्प्रेस गार्डन देखील पाहू शकता.
अंबरखाना
शिवनेरी किल्ल्यावर मागील दरवाजाने प्रवेश करून पर्यटकांना अंबरखानाही पाहता येतो. शिवनेरी किल्ल्यातील अंबरखाना हे एक आवश्‍यक ठिकाण आहे. ज्यांचे आज खूप नुकसान झालेले दिसत आहे. याचा उपयोग प्राचीन काळी अन्नधान्य साठवण्यासाठी केला जात असे.
सिंहगड किल्ला पुणे
शिवनेरीच्या प्रेक्षणीय स्थळांमध्ये सिंहगड किल्ल्याचाही समावेश आहे. हे समुद्रसपाटीपासून 4300 फूट उंचीवर वसलेले आहे. सह्याद्रीच्या डोंगरावरील सिंहगड किल्ल्याची भेट खूप संस्मरणीय आहे. गडाच्या भेटीत हिरवळ, सुंदर धबधबे आणि विलक्षण शांततेचा आनंद लुटता येतो. शिवाजी महाराजांचे पुत्र राजाराम येथेच मरण पावले. सिंहगड किल्ल्याचे निसर्गसौंदर्य पाहून प्रवासी थक्क होतात.
पाणी का कुंड
शिवनेरी किल्ल्यामध्ये पाहण्यासाठी एक चांगले ठिकाण एक पाण्याचे टाके देखील आहे. याला गंगा आणि यमुना नदीचा दर्जा मिळाला आहे. शिवनेरी किल्ल्याच्या मध्यभागी एक तलाव किंवा कुंड दिसते. या झऱ्यांतून दररोज पाणी वाहत असते.
पार्वती हिल पुणे
पार्वती हिल हे पुणे शहरातील अतिशय प्रसिद्ध हिल स्टेशन आहे. शिवनेरी किल्ल्याच्या पार्वती टेकडीमध्ये प्राचीन मंदिरे आहेत. 17 व्या शतकात बांधलेली भगवान शिव, विष्णू, गणेश आणि कार्तिकेय यांना समर्पित चार मंदिरे आहेत. समुद्रसपाटीपासून 2100 फूट उंचीवर असलेल्या पार्वती संग्रहालयात जुनी हस्तलिखिते, तलवारी, तोफा, नाणी आणि चित्रांचा संग्रह पाहायला मिळतो.
लेण्याद्री लेणी
जुन्नरच्या प्रमुख पर्यटन स्थळांमध्ये लेण्याद्री लेणींचा समावेश होतो. ही 30 रॉक-कट बौद्ध लेण्यांची मालिका आहे. कुकडी नदीच्या काठावर वसलेल्या या लेण्या इ.स.च्या पहिल्या आणि तिसऱ्या शतकात बांधल्या गेल्या असे मानले जाते. त्यांची सातवी गुंफा फार प्रसिद्ध आहे. कारण गणपतीचे मंदिर हे अष्टविनायक मंदिरांपैकी एक आहे.
शिवकुंज
शिवकुंज हे शिवनेरी किल्ल्यावर असलेले छत्रपती शिवाजी महाराजांचे अतिशय सुंदर स्मारक आहे. या वास्तूचा पाया महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री श्री यशवंतराव चव्हाण यांनी घातला.
जुन्नर लेणी
जुन्नर लेणी महाराष्ट्र राज्यातील औरंगाबाद जिल्ह्यात आहेत. प्राचीन लेणी इसवी सनपूर्व दुसरे शतक ते इसवी सनाच्या तिसर्‍या शतकादरम्यान बांधण्यात आल्या होत्या. मनमोडी हिल, गणेश लीना आणि तुळीजा लीना या तीन गटात विभागलेला आहे.
जुन्नरचे स्थानिक खाद्यपदार्थ
भेळ पुरी
वडा पाव
मिसळ पाव
पोहे
पावभाजी
पिठला भाकरी
दाबेली
पुरण पोळी
शिवनेरी किल्ल्यांजवळ कुठे राहायचे
हिल्टनचे कॉनराड पुणे कोरेगाव पार्क
ऑर्किड हॉटेल हिंजवडी पुणे
हयात पुणे
जुगलर्स बॅकपॅक
रॅडिसन ब्लू हॉटेल पुणे खराडी
जेडब्ल्यू मॅरियट पुणे
मॅरियट स्वीट्स पुणे
नोव्होटेल पुणे विमान नगर रोड
ब्लू डायमंड पुणे IHCL निवड प्रश्न
कोरिंथियन्स रिसॉर्ट आणि क्लब
पुणे शिवनेरी किल्ल्यावर कसे जावे
रेल्वेने शिवनेरी किल्ल्यावर कसे जायचे
शिवनेरी किल्ल्यावर रेल्वेने कसे पोहोचायचे – शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी रेल्वेने जायचे आहे. त्यामुळे पुणे जंक्शन हे शिवनेरी किल्ल्यापासून जवळचे रेल्वे स्टेशन आहे. हे शिवनेरी किल्ल्यापासून ९५ किमी अंतरावर आहे. पुण्याहून शिवनेरीला जाण्यासाठी प्रवाशांना बसस्थानक किंवा रेल्वे स्थानकावरून जुन्नर गाठावे लागते. तेथे आगमन पर्यटक ऑटो, टॅक्सी किंवा स्थानिक वाहनांनी शिवनेरी किल्ल्यावर पोहोचू शकतात.
रस्त्याने शिवनेरी किल्ल्यावर कसे जायचे
शिवनेरी किल्ल्यावर रस्त्याने कसे पोहोचायचे – शिवनेरी किल्ल्यावर पोहोचण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे पुण्याला पोहोचण्यासाठी राज्य परिवहन. जुन्नर हे तेलगाव आणि पुण्याशी चांगले जोडलेले आहे. पर्यटक बसने अतिशय उत्तम आणि सहज प्रवास करू शकतात. पुण्यात इंटरसिटी/भाड्याने घेतलेल्या कॅब सहज उपलब्ध आहेत पण जुन्नरला जाण्यासाठी कोणीही बस चालवू शकतो किंवा स्वतःची गाडी देखील चालवू शकतो.
विमानाने शिवनेरी किल्ल्यावर कसे पोहोचायचे
विमानाने शिवनेरी किल्ल्यावर कसे पोहोचायचे – जर तुम्ही शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी तुमचा हवाई मार्ग निवडला असेल. त्यामुळे जुन्नर शहरातून जावे लागते. जुन्नर शहरासाठी सर्वात जवळचे विमानतळ पुणे विमानतळ आणि छत्रपती शिवाजी विमानतळ आहेत. तिथे गेल्यावर ऑटो, टॅक्सी किंवा स्थानिक वाहनाने तुम्ही सहज शिवनेरी किल्ल्यावर पोहोचू शकता.